به گزارش روابط عمومی خانه کتاب، نشست نقد و بررسی کتاب « 100اعلان و اعلامیه» با عنوان فرعی «گزیده اعلانها و اعلامیههای دوره قاجار و پهلوی» که به همت انتشارات «ایده» از مجموعه شخصی ناصرالدین حسنزاده منتشر شده است، با سخنرانی سید فرید قاسمی، پژوهشگر حوزه کتاب و مطبوعات، علی ططری، مدیر مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی و ناصرالدین حسنزاده، از مجموعهداران اسناد تاریخی و مطبوعاتی و نویسنده اثر و شهروز مهاجر، پژوهشگر دوشنبه 14 دیماه، در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.
در ابتدای این نشست، فرید قاسمی سه شیوه تقریظ، تعریض و نقد را شیوه های گفتار و نوشتار درباره یک کتاب عنوان کرد و گفت: این سه شیوه همان ستایش، نکوهش و سنجش است. ناقد، نقّاد و منتقد دروازه بان و مهاجم علم نیستند. دروازه بان نیست چون دروازه بانی پیش از تولید اثر انجام می شود. مهاجم نیست چون کار نقد، تهاجم نیست. تهاجم، کار تعریضگر است.
قاسمی خود را ستایشگر کتاب« 100 اعلان و اعلامیه» دانست و گفت: کار سنجش باید با انصاف و اشراف باشد. برای نقد یک اثر فقط نباید آنچه که در کتاب آمده را دید. بلکه در بیرون از کتاب، کلیت اثر و روند نشر و موضوع آن را باید نگاه کرد. مثلا وقتی در مورد این کتاب حرف می زنیم باید ببینم در دهه های گذشته چند عنوان کتاب در این زمینه منتشر شده و نهادهای متولی چه کاری در این زمینه انجام دادند. این کاری که انجام شده چه زیان مادی به پدید آورنده و ناشر وارد می کند و این گروه چه سود معنوی می برند. شاید باور کردنی نباشد که این کارها با زیان مادی همراه باشد.
مدیر مرکز کتاب پژوهی ادامه داد: یک مجموعه دار خصوصی زمانی که رضایت می دهد اعلان های مجموعه اش چاپ شود، زیان مادی می بیند. این اعلان ها قبل از بازچاپ یک قیمت و بعد از بازچاپ قیمت دیگری پیدا می کنند. از ناشر و کسانی که مقدمه این کتاب را نوشته اند باید سپاسگزاری کرد. ناشر کتاب با بسیاری از ناشران دیگری که در زمینه های مشابهی کار می کنند، متفاوت است. این ناشر کتاب های ارزنده ای را منتشر می کند که «مجموعه ده» و «مجموعه صد» از جمله این کتاب ها است و از مجموعه ده «ده کاریکاتور» و «ده طراح صحنه» و از مجموعه صد هم کتاب « 100 اعلان و اعلامیه» منتشر شده است.
این پژوهشگر حوزه مطبوعات با بیان اینکه برای اعلان باید شجره نامه یا اینفوگراف درست کنیم تا به درستی تاریخچه اعلان و اعلامیه در ایران مشخص شود، افزود: اعلان گفتاری از جارچی تا رسانه های دیداری و شنیداری را شامل می شود. اعلان نوشتاری تاریخ جداگانه ای دارد که می توان آن را به سه بخش، پیش از چاپ، چاپ و پس از چاپ تقسیم کرد. بیشترین اعلان های پیش از چاپ، اعلان های سنگی است که امیدوارم کسی در مورد اعلان های سنگی ایران کار کند. این اعلان ها تنوع موضوعی بسیاری دارند و از آزادی بردگان تا خطاب به کفتر بازها و… را در بر می گیرد.
قاسمی بیان کرد: اعلان های چاپی یکی از انواع اعلان های نوشتاری است و به چند دسته تقسیم می شوند. اعلان های دیوارکوب از جمله اعلان های چاپی است. اولین اعلان دیوار کوب چاپی فارسی در هلند و هند منتشر شد. اولین اعلان چاپ ایران در دوره صفویه در اصفهان منتشر شد. اعلان، نام های گوناگونی چون اعلاننامه، اشتهارنامه، انتشارنامه، ورقه و نامهایی از این قبیل داشت و تا سال 1314 در مکاتبه های اداری واژه اعلان مرسوم بود تا اینکه فرهنگستان زبان در دوره پهلوی اول واژه آگهی را برای اعلان در نظر گرفت. یکی دیگر از انواع اعلانهای چاپی، اعلان مطبوعاتی است. این نوع اعلان پیش از ایران در سایر کشورها به چاپ رسیده است. من برای دو دایره المعارف مدخل آگهی را نوشتم و در کتاب «سرگذشت مطبوعات ایران» یک فصل به پیشینه آگهی و اعلان اختصاص دادم که علاقمندان می توانند برای کسب اطلاعات بیشتر به این کتاب مراجعه کنند.
وی عنوان کرد: برای اولین بار، دربار قیمت آگهی و اعلان را اعلام می کرد. جمعآوری اعلان با مطبوعات، مجله و کتاب بسیار متفاوت است. مجله، روزنامه و کتاب یکجا صحافی و جمع شده، اما بیشتر اعلانها از روز نخست دیوارکوب و پراکنده بوده است. این یک کوشش فردی خودجوش بوده که به نظر بنده ارزش و اهمیت آن از هزاران کار اداری مهمتر است که باید این زحمت را قدر دانست. اعلان و اعلامیه در کتابخانه های ما به عنوان مدرک حتی تا دهه ای اخیر نگه داری نمی شدند. اساسا کتابخانه های کشور به جز کتاب، مدرک دیگری جمع نمی کردند.
قاسمی با بیان اینکه آقای حسن زاده برای این کار به جز عشق هدف دیگری نداشت، اظهار کرد: اگر کسی اهل سوداگری باشد هیچ گاه این کار را انجام نمی دهد چرا که قیمت اعلانی که باز چاپ شده با اعلانی که بازچاپ نشده بسیار متفاوت است. باید به نحو شایسته کوشش فردی و ناشر خصوصی این مجموعه را ببینیم چرا که در قیاس با کارهای نهادهای متولی که وظیفه و ردیف بودجه برای این نوع فعالیت ها دارند اما این کار را انجام نمی دهند، جای تقدیر و تشکر دارند.
قاسمی در پایان گفت: در این مجموعه افزون بر اعلان، برگه انتخاباتی، شب نامه، عقدنامه چاپی و…آمده است. بعضی از اعلان ها به گونه ای هستند که قابل خواندن نیستند. این نشان می دهد که ناشر به شکل بیشتر از محتوا اهمیت می دهد و شکل در این مجموعه قالب شده است. این درحالی است که مخاطب این کتاب فقط گرافیست ها نیستند.
در ادامه این نشست، ططری از منظر اسنادی به کتاب « 100 اعلان و اعلامیه» نگاه کرد و گفت: نشر ایده زحمت زیادی برای انتشار این کتاب مرتکب شده که باید از آنها تشکر کرد.
مدیر مرکز اسناد کتابخانه و موزه مجلس شورای اسلامی به امتیازات و مزایای این اثر اشاره کرد وگفت: کتاب از سه مقدمه به نوشته آغداشلو، حسن زاده و مهاجر تشکیل شده است که هر سه مقدمه نکات مهمی را در دل خود دارد. آغداشلو با اینکه مقدمه خود را در یک صفحه نوشته اما به نکته مهمی اشاره کرده است. ایشان نگاهشان این است که این مجموعه علاوه بر اینکه اهمیت فراوانی دارد، از منظر گرافیک این کتاب یک اثر بی نظیر و کم نظیر است. به ویژه اینکه نخستین نمونه های گرافیک یا تدوین آن در ایران را می توان در بین اعلانیه ها رد یابی کرد.
ططری افزود: مقدمه آقای مهاجر از قابلیت و جامعیت خوبی برخوردار است. باید این نکته را در ذهن داشته باشیم که تاکنون کتابی در زمینه اعلانیه ها منتشر نشده است. اگرچه قدیمیتر از اعلانیههایی که در این کتاب منتشر شده نیز وجود دارد، اما یکی از قدیمیترین اعلانیهها در این اثر متعلق به سال 1308 قمری است که در واقع این مهم نکتهای است که آغداشلو کاملا به آن اشاره کرده است. از طرفی حسنزاده گردآورنده کتاب بدون هیچ چشم داشتی این اسناد را منتشر کرده است که باید از ایشان کمال تشکر و قدر دانی را داشته باشیم.
وی با بیان اینکه منابع قابل توجهی درباره اعلان و اعلامیه وجود ندارد، گفت: در این رابطه دکتر محمداسماعیل رضوانی مقالهای با عنوان «اعلان و اعلامیههای دوره قاجار» نوشته که در مجله «بررسیهای تاریخی» به چاپ رسیده است. استاد قاسمی اثر دیگری به نام «پیشینه انواع آگهی، سالنامه وقایع آگهی در ایران» را که مرتبط با این حوزه است، منتشر کرده و مقاله «شبنامهها و اعلامیههای مشروطه» به قلم فاطمه معزی در مجله «تاریخ مطالعات معاصر» به نگارش درآمده است که میتوان گفت از جمله منابع این حوزه هستند.
مدیر مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی بیان کرد: برای تدوین این مجموعه یک دستورالعمل خاصی دنبال نشده بنابراین در بین اسناد شاهد بهم ریختگی هستیم. مجموعه حسن زاده بی نظیر است. اما باید قبل از اینکه این مجموعه منتشر می شد یک دستور العمل تدوین می شد. کسی که به عنوان خواننده کتاب را باز کند از همان صفحات ابتدایی باید توضیحاتی در مورد آنها داده می شد. حتی می توانستند اعلان های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را جدا کنند.
در ادامه، ناصرالدین حسنزاده با بیان اینکه ما سخنران نیستیم بلکه مجموعه دار هستیم و کار ما جمع آوری اسناد و اوراق قدیمی است، گفت: تمام تقدیر و تشکرهایی که در مورد کتاب انجام شد را به بانیان اصلی این کار تقدیم می کنم.
حسن زاده در پایان گفت: سال هاست که چاپ کتاب های خوب تعطیل شده است. یکی از خوشبختی های این کتاب داشتن ناقدهای خوب است.
در ادامه، شهروز مهاجر با بیان اینکه بسیاری از ایراداتی که آقای قاسمی و ططری در مورد این اثر داشتند، به دبیری این مجموعه بر می گردد، گفت: با توجه به اینکه دبیر «مجموعه صد» و «مجموعه ده» آقای آرش تنهایی است بسیاری از سوالات پاسخ داده می شوند.
مهاجر افزود: مجموعه ایده، خانه گرافیست ها است. تصویر برای این مجموعه مهم تر از متن است. بنابراین در ویژگی های تصویر نهایت تلاش انجام شده اما در ویژگی های متنی این تلاش صورت نگرفته است. بنابراین لازم است این مجموعه یک دبیر علمی داشته باشد. اگر ناشر خصوصی این مجموعه را منتشر نمی کرد و مجلس یا کتابخانه ملی مسئولیت این کار را برعهده می گرفتند کتاب از نظر طراحی افت چشم گیری پیدا می کرد اما از نظر متنی بسیار قابل توجه می شد چرا که ویراستار و ناظر علمی به این مجموعه اضافه می شد.
مهاجر در پایان گفت: به نظر من اسم کتاب گویا نیست و نقص دارد. من پیشنهاد دادم که «صد اعلان و صد برگ چاپی» اسم این مجموعه باشد که مورد قبول واقع نشد.