نوشتار حاضر محصول نوعي كنجكاوي درباره كاروانهاي راهيان نور است كه پس از نخستين حضور نگارنده در اين كاروانها (۱۳۸۹) پديد آمد و سپس در قالب پاياننامه دوره كارشناسي ارشد (۱۳۹۱- ۱۳۹۰) پيگيري شد و سرانجام پس از بازنگري هاي تكميلي (۱۳۹۶) صورت مدونتري يافت تا اينك در اختيار خوانندگان و اهل نظر قرار گيرد.
در سالهاي گذشته برخی از گروه ها و جريانات فكری، تلاش كردهاند تا از طريق انتخاب موضوعات ديني در امر پژوهش و زدودن مباحثي كه آشكارا غيراخلاقي به نظر مي رسيدند- از منابع آموزشي- اقدام به اسلاميسازی علوم انساني کنند. به موازات اين جريان، گروهي ديگر درصدد برآمدند تا بهواسطه چون و چرا و آشناييزدايی درباره مبادي و مباني تمدن و علم غربی به رهيافت هايي براي اعتلاي علوم انساني بومي و بالاخص علوم اجتماعي اسلامی- ايرانی دست يابند. گروههاي مرتبط با جريان سوم نيز تلاش كردند تا از طريق اصلاح و بازانديشي در چارچوبهاي روشي و طرح مباحث هستيشناسی و انسانشناسی اسلامی به اين مهم نائل شوند.
با اين وجود، به نظر مي رسد حلقه مفقود يا مهجور اقدامات فوق اهتمام بر مطالعه و بررسي موضوعاتی است كه در نسبت مستقيم با انقلاب اسلامی قرار داشته اند. از اين جهت، تحقق جامعه ديني و رفتارهای اجتماعی مؤمنان به غيب و به عبارتی، امور غيرقابل توجيه با منطق جهان و انسان غربی، بهترين بستر دستيابی به علم غيرغربی در خلال توصيف و تبيين- و نه تغيير و تجويز- است. در چنين شرايطي بايد زمينهای فراهم شود تا فارغ از چارچوب های علم مدرن و بيرون از دايره تنگ قضاوتهای آن، خود پديده اجتماعی لب به سخن بگشايد و چيستی و چرايی خود را بازگويد. انتخاب راهيان نور به عنوان موضوع پژوهش با چنين استدلالي صورت پذيرفته است.
در حال حاضر سه نوع «راهیان نور» وجود دارد: راهیان نور تجربه شده، راهیان نور دیده شده، راهیان نور تحقیق شده. راهیان نور تجربه شده یعنی همین کاروان هایی که سالیانه عده ای از مردم را برای بازدید از مناطق عملیاتی به جنوب و غرب کشور میبرند و همه زائران آن، این اردو را به نوعی زیسته و تجربه کرده اند. دوم «تصویر راهیان نور» یا راهیان نور رسانه ای شده است. یعنی کاروان هایی که شبکههای تلویزیونی، رادیویی، وب سایت ها، وبلاگ ها، مطبوعات، فیلم ها و رمانها ترسیم و بازنمایی کرده اند که آن را «راهیان نور دیده شده» می نامیم؛ زیرا ما تصویر یا بازنمایی دائمی ای از آن را می بینیم یا می شنویم. سوم «راهیان نور تحقیق شده» است. یعنی کاروان هایی که برنامه ریزان، مدیران، محققان و متخصصان آن را در کتاب ها، مجلات، گزارش ها و تحقیقات، ترسیم و شناسایی کردهاند؛ این یخش بسیار خلوت است.
راهيان نور پايگاه جدال ميان دو استعاره متفاوت از دفاع مقدس است؛ دفاع مقدس موزه اي و دفاع مقدس ساري و جاري. دفاع مقدس موزه ای، تفكری است كه جنگ را تمام شده میبيند و به نامگذاری بزرگراهها به نام شهدا و محصور كردن شهيد در گورهای يكدست و استاندارد بسنده میكند. دفاع مقدس موزه ای از گورستان محاصره 1942 در شوروي الگو مي گيرد و جنگ را به اسطوره هاي همت و باكری محدود میكند و راه شهدا را دست نيافتنی مي سازد.
اما دفاع مقدس جاری و ساری نظر متفاوتي دارد: «خداوندا، اين دفتر و كتاب شهادت را همچنان به روي مشتاقان باز و ما را هم از وصول به آن محروم مكن. خداوندا، كشور ما و ملت ما هنوز در آغاز راه مبارزهاند و نيازمند به مشعل شهادت، تو خود اين چراغ پر فروغ را حافظ و نگهبان باش. خوشا به حال اين ملت، خوشا به حال شما زنان و مردان، خوشا به حال جانبازان و اسرا و مفقودين و خانواده هاي معظم شهدا و بدا به حال من كه هنوز مانده ام و جام زهرآلود قبول قطعنامه را سر كشيده ام و در برابر عظمت و فداكاري اين ملت بزرگ احساس شرمساری مي كنم. و بدا به حال آناني كه در اين قافله نبودند… »
این کتاب توسط پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی بهزودی منتشر خواهد شد.